آیین «ارَک و برَک»؛ بازتاب آموزههای دینی در توجه به همسایه
تاریخ انتشار: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۷۴۱۸۷۳
تاریخ، پیشینه و به بیان سادهتر اگر نگوییم عامیانهتر، سن و سال آئین و کنشهای آیینمند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر یکسان و همتراز است. در حقیقت در طول شکلگیری و تکوینِ فرهنگ و تمدن بشر از نخستین گامهای پیمایش مسیر توسعه و پیشرفت در این جهان اثیری، خرده فرهنگها و در ادامه کنشهای فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جداییناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بودهاست.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
با شکلگیری مفهوم پژوهش و جایگاه نگاههای علمی و آکادمیک در حوزه شکلگیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلیترین انگارههای آن بر مفهوم دین استوار است، ثابت شده که شکلگیری رفتارهای آئینی و کنشمند دینی ریشهای عمیق در نخستین گامهای بشر در حوزه شکلدهی فرهنگ و تمدن خود در قالب خرده فرهنگهای آیینی داشتهاست.
به همین سبب است که با ظهور و بروز ادیان و آموزههای خداوند در قالب وحی و سخنان رسولان هدایتبخشش برای تبیین مسیر سعادت و رستگاری انسانها، در اغلب مناسک دینی، شاهد رفتار آئینمند از سوی مردمان دینباور در طول تاریخ بشر بودهایم.
کشورمان ایران بهعنوان یکی از کشورهای شکلدهنده نظم و تمدن جهانی دارای یکی از غنیترین رفتارهای آیینمند در تمامی مناسبتهای ملی و مذهبی است. حتی پیشاز شکلگیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنشهای منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیانمان در این سرزمین پهناور و گسترده بهویژه در ارتباط با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنشهای آیینی و شکل گیری خرده فرهنگهای آیینمند بودیم.
بهگونهای که در گرانسنگترین کتابهای تاریخ تمدن جهان نیز میتوان ریشه رفتارهای آیینی بیشاز پنج هزار ساله (تا شش هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیینمند بهخوبی رصد کرد.
تطبیق آیینها و رفتارهای آیینمند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام
همزمان با ورود اسلام و پذیرش این دین هدایتگر و مبین توسط ایرانیان، بسیاری از رفتارهای آئینی با رویکرد مذهبی راه خود را به سمت باورها و بنیانهای آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به گونهای که غنیترین تجلی آن رفتارهای آیینی را میتوان در دو ماه محرم و رمضان بهعنوان ماههای بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان بهخوبی مشاهده کرد.
رمضان ۱۴۰۰ خورشیدی مطابق با ( ۱۴۴۲ قمری) دومین سالیست که ایرانیان همسو با تمامی مسلمانان سراسر جهان روزه خود را در سایه ویروس لجوج، سمج و مرگبار کرونا به افطار میرسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایرانزمین در این ماه را دستخوش تغییر کرد.
شاید مهمترین آنها آیینهای مرتبط با پهن کردن سفرههای نذری و سفرههای افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همچنین مفهوم صله رحم نیز در سایه قرنطینه خانگی فصلی دیگر از آئینهای ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را دستخوش تغییر قرار داد.
اما تعدد و تکثر و آئینهای مرتبط با ماه رمضان آنچنان زیاد است که با فروکاست تعدادی از آنها شاهد پررنگ شدن برخی دیگر هستیم. و از آن برخی دیگر که در سلسله گزارشهایی در ایام ماه مبارک رمضان به بازتاب آنها میپردازیم به آن دست از رفتارهای آئینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانهنشینی و قرنطینه خانگی میتواند خود رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزهدار در منزل خود و پای سفرههای سحری و افطار را با همان کنشهای آئینمندی گره بزنند که پیشاز این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط استوار بودند.
پس در این سلسله گزارشها در کنار رصد آئینها به بازتاب آن دسته از آیینهای نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز نیز توسط خانوادهها در محیط خانوادگیشان مقدور باشد. تا چه پیش افتد و چه در نظر آید...
تجلی آیین همسایهداری به ویژه در ماه رمضان در «ارَک و برَک»
یکی از مهمترین ویژگیهای جغرافیای وسیع کشورمان وجود فرهنگ ها و اقوام مختلف و به نوعی تجلی همزیستی زیر چتر واحدی به نام ایران است که بهویژه در ایامی چون ماه مبارک رمضان، محرم و صفر بخشی از شکوه وحدت مسلمانان شیعه و سنی در قالب آیینهای نمایشی که خود نماد و سمبلی از اتحاد و یکپارچگی همیشگی ملت ایران است، را به رخ میکشاند.
در این میان استان سیستان و بلوچستان که یکی از کهنترین استانهای کشور و یکی از قطبهای تمدن تاریخ ایرانی است در ایام ماه مبارک رمضان شاهد برگزاری آیینهای نمایشی متعدد و متفاوتی همسو با انگاره های ملی - مذهبی در شکل رفتارهای اجتماعی است. آیین هایی که قدمت برخی از آنها تاریخی بیش سیزده قرن را پشت سر می گذارند.
یکی از سنتهای کهن مردمان خطه سیستان در ماه صیام که قدمت آن بیش از ۱۰۰۰ سال تاریخ ثبت شده را به خود می بیند به آیینی موسوم به «ارَک و برَک» باز میگردد. «ارَک و برَک» در گویش مردمان سیستان به معنای «آوردن و بردن» است.
مساله توجه به همسایه در دین اسلام بارها مورد تاکید قرار گرفته و بر مومن مسلمان فرض واجب است که نسبت به افرادی که پیرامون خانه و کاشانه او زندگی می کنند توجه داشته باشد.این امر که یکی دیگر از مبانی مهم و ارزشمند دین مبین و هدایتگر اسلام و سفارش شده توسط رسول خدا(ص) و ائمه معصوم(ع) است به عنوان قلب تپنده شکلگیری و اجرای آیین نمایشی «ارَک و برَک» به شمار می رود.
مردمان منطقه سیستان بر این عقیده اند که از هر اجاق یا تنوری که اهل خانه در آن غذا می پزند دودی بلند می شود تا هر شعاعی که آن دود می رود خانواده مقید هستند تا برای همسایگان خود کاسه هایی از غذایشان را برای سفره افطار و سحر به عنوان هدیه و یا نذری ببرند.
خوشبختانه برپایی آیین «ارَک و برَک» هنوز هم در بسیاری از روستاها و شهرستان های منطقه سیستان توسط مردمان این خطه از کشورمان برپا می شود و بیشتر غذاهایی که در این آیین مورد استفاده قرار می گیرد غذاهای ساده و محلی آن منطقه مانند شیربرنج، نان برک و همچنین شله زرد است.
با ظهور زندگی مدرن در میان مردمان شهرنشین در دهه های اخیر شاهد هستیم که آنها دیگر از تنور و اجاق برای تهیه غذا استفاده نمی کنند و به همین مناسبت در اجرای آیین «ارَک و برَک» تغییراتی در شکل و شیوه آن اعمال کردند.
سنت جدید اجرای این آیین، اینگونه است که در ایام ماه مبارک رمضان مردمان هر محله و منطقه پیش از اذان مغرب در حد بضاعت خود مواد غذایی مانند چای، خرما، نان و یا همان غذاهای محلی مانند شله زرد و شیربرنج را به مسجد منطقه میبرند و بعد از اقامه نماز تمام افراد در مسجد دور هم و گرد یک سفره جمع می شوند و روزه خود را با همین خوراکی که توسط مردم نذر مسجد شده است می گشایند و افطار می کنند.
برچسبها تئاتر نمایش پروندهٔ خبری ماه مبارک رمضان؛ روزگار کروناییمنبع: ایرنا
کلیدواژه: تئاتر نمایش تئاتر نمایش اخبار کنکور ماه مبارک رمضان رفتارهای آیینی رفتارهای آیین آیین مند ار ک و بر ک فرهنگ ها شکل گیری آیین ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۷۴۱۸۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
دفاع دانشجویان غیر مسلمان از مردم مظلوم فلسطین و غزه بازتاب نامههای مقام معظم رهبری است
آیتالله مصطفی محامی در خطبههای نمازجمعه این هفته زاهدان گفت: یکی از راههای تحصیل تقوای الهی تلاش برای ارتقا علمی، فرهنگی و رشد اقتصادی جامعه اسلامی است.
امام جمعه زاهدان ضمن اشاره به ۲۵ شوال تسلیت سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) عنوان کرد: امام صادق (ع) نمونه انسان کامل، پیشتاز، پیشرو و یک نمونه عالی برای بندگی صالح و شایسته خدا بود که دوست و دشمن به عبادت، زهد، علم، اخلاق، عرفان و معنویت ایشان شهادت دادند.
وی گفت: به واسطه اینکه سن امام صادق (ع) بیشتر از سایر ائمه بود به نام شیخالائمه شناخته میشوند و ایشان در سن۳۱ سالگی به امامت رسیدند و ۳۴ سال امامت داشتند و در سن ۶۵ سالگی به دست منصور دوانیقی به شهادت رسیدند.
آیتالله محامی اظهار داشت: امام صادق (ع) یک الگو برای وحدت و تعامل با مذاهب اسلامی بودند و محافل درس ایشان محل حضور علما، بزرگان و حتی ائمه مذاهب مخالف بود و خیلیها به شاگردی ایشان افتخار میکردند و امام در اواخر دوره بنی امیه و اوایل دوره بنی عباس توانستند در ادامه نهضت امام باقر (ع) یک نهضت علمی و فرهنگی راه بیندازند و معارف اسلام ناب را ارائه کردند و لذا اکنون بیش از صد هزار حدیث به دست ما رسیده و البته خیلی از منابع از دست ما رفته و این نشان دهنده عطمت حرکت بزرگ امام صادق (ع) و فرصت شناسی ایشان است.
وی گفت: ما باید از امام صادق (ع) درس بگیریم و در جهت تقویت وحدت، اتحاد و انسجام امت اسلامی و نیز تقویت مکتب اهل بیت (ع) و ترویج معارف مکتب اهل بیت (ع) با فرستادن فرزندان مستعد خود به حوزههای علمیه تلاش کنیم تا با معارف اسلام آشنا و در برابر هجوم دشمنان از اسلام ناب دفاع کنند و مبلغ شایستهای باشند.
نماینده ولیفقیه در سیستان و بلوچستان ضمن گرامیداشت سالروز شهادت شهید آیتالله مرتضی مطهری و تبریک روز معلم با اشاره به عملیات وعده صادق عنوان داشت: عملیات وعده صادق نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی و جبهه مقاومت بود و ایران اسلامی توان نظامی، دفاعی، علمی و اطلاعاتی خود را به رخ دشمنان جهان اسلام کشید و با اقتدار کامل این عملیات را انجام داد و دل مسلمانان و آزادی خواهان جهان را شاد کرد.
وی افزود: نکته اینجاست که اگر فکر جوان ایرانی به کار بیفتد و به میدان بیاید میتواند افتخار بیافریند و در صنعت نظامی، دفاعی، هوا و فضا و انرژی هستهای این توان را مشاهده کردیم و حالا همین فکر در عرصه اقتصادی هم میتواند حضور یابد و وضعیت اقتصادی کشور را بهبود ببخشد و چرا از این توان به درستی استفاده نمیشود.
وی گفت: علیرغم تاکید مقام معظم بر حضور مردم و جوانان در فعالیتهای اقتصادی، اما کمتر به این توصیه توجه میشود و امسال تحت عنوان جهش تولید با مشارکت مردم نامگذاری شده و مهم است که مسئولان بزرگوار باید برای حضور مردم در عرصه اقتصاد برنامه ریزی کنند.
امام جمعه زاهدان افزود: فعالیتهایی انجام شده، اما نیاز به مراتب بیشتر است و البته توان مردم و جوانان هم بیش از اینهاست و باید از این توان استفاده شود و فارغ از آمارهای خوبی که مسئولان و دولتهای مختلف ارائه میکنند مردم منتظر دیدن نتیجه این آمارها در سر سفره زندگی و معیشت خود هستند.
نماینده ولیفقیه در سیستان و بلوچستان بیان داشت: در عرصه بینالمللی همان گونه که مقام معظم رهبری فرمودند جریان فلسطین و غزه در صدر اخبار است خصوصا در این روزها که دانشجویان و دانشگاهیان آمریکا و اروپا هم به طرفداری از مردم غزه به میدان آمده اند و علیه رژیم غاصب صهیونیستی شعار میدهند و میبینیم که چه برخوردهایی با آنها میشود.
وی به بیان یک نکته پرداخت و گفت: در سالهای گذشته و زمانی که بلوک شرق و اتحاد جماهیر شوروی هنوز وجود داشت امام خمینی(ره) به رهبر آنها گورباچف نامه نوشته و او را به اسلام دعوت کردند و فرمودند جمعی از دانشمندان خود را بفرستید تا درس بخوانند و با اسلام آشنا شوند و با بینش دقیق و نگاه نافذ که از آن برخوردار بودند عنوان کردند که زین پس باید کمونیست را در موزههای تاریخ پیدا کنید و آنها توجهی نکردند و پس از مدتی اتحاد جماهیر شوروی فرو ریخت.
امام جمعه زاهدان تصریح کرد: مقام معظم رهبری نیز در بهمنماه سال۱۳۹۳ به دانشجویان اروپایی و آمریکایی نامهای نوشته و از آنها خواستند که از بزرگان خود دلیل اسلام ستیزی را سوال کنند و آنها را به تحقیق در خصوص اسلام و آشنایی با معارف و ارزشهای اسلامی توصیه کردند و بعد از عملیاتهای تروریستی که در کشورهای اروپایی رخ داد و آن را به نام مسلمانان افراطی گذاشتند و در آذرماه ۱۳۹۴ مجددا مقام معظم رهبری به دانشجویان اروپا و آمریکا نامه نوشتند و مطرح کردند که تروریست با هیچ تعالیم دینی به خصوص اسلام سازگاری ندارد و تروریست درد مشترک ماست و به ناامنیهای کشورهای منطقه و حمایت و پشتیبانی آمریکا و کشورهای غربی از گروههای تروریستی اشاره کردند و مجددا آنها را به آشنایی مستقیم و بیشتر با اسلام دعوت کردند.
آیتالله محامی اظهار داشت: بازتاب این بیانات و سایر فعالیتهای فرهنگی انقلاب اسلامی را امروز مشاهده میکنیم از جمله رواج حجاب اسلامی در بین مسلمان کشورهای مختلف چه کشورهایی که حکومت اسلامی دارند و چه کشورهایی که حکومت اسلامی ندارند و حجاب به عنوان پوشش زن مسلمان رواج یافته و این دشمنان اسلام را نگران کرده و دومی هم حرکت دانشجویان برای دفاع از مردم مظلوم فلسطین و غزه است آن هم دانشجویانی که مسلمان نیستند و چه بسا این حرکت بازتاب همان نامهها باشد و نشان دهنده این است که حرف حق جای خود را باز خواهد کرد و راه خود را پیش خواهد برد.
نماینده ولیفقیه در سیستان و بلوچستان گفت: حرف حق و سخن با منطق در دلها اثر میکند و اگر سخن مقام معظم رهبری در عمق جان دانشجویان مسلمان و غیر مسلمان آمریکا و اروپا تاثیر میگذارد نمیتواند در دل دانشجویان خود ما در ایران تاثیرگذار باشد.
وی ادامه داد: مقام معظم رهبری به طور مکرر به ارتباط گیری با دانشجویان توصیه کردند و سوال این است که ما جامعه روحانیت و مسئولان فرهنگی چه مقدار به دستور و تاکید ایشان عمل کردهایم و چه مقدار با قشر دانشجو و دانشآموز ارتباط ایجاد کردهایم و نتیجه آن را باید در دانشگاه ببنیم.
وی گفت: آیا هیجانی که در دفاع از فلسطین در دانشگاههای آمریکا و اروپا وجود دارد در میان دانشجویان داخل کشور هم مشاهده میکنیم؟ و اینکه در یک دانشگاه اروپایی و آمريکايی یک زن پای حجاب خود ایستاده و مقاومت میکند آیا چنین پوششی را ما در دانشگاهای خود مشاهده میکنیم؟ و اگراین طور نیست باید جوابی برای آن پیدا کنیم.
امام جمعه زاهدان افزود: این نشان دهنده کم کاری ماست و یک جهت کار این است که ما نسبت به کشورهای دیگر دستمان نمی رسد جز تمرکز روی منطق و بیان حرف حق اما در کشور خودمان میگوییم زور دست خود ماست و توجه نمیکنیم که کار فرهنگی با زور، قدرت و بخشنامه اجرا نمیشود.
وی ادامه داد: مقام معظم رهبری در جلسه با معلمان فرمودند باید تلاش کنید تا دانش آموزان عقلانیتی که پشت تصمیم های نظام جمهوری اسلامی هست را درک کنند اما ما در این جهت کمتر کار کردهایم در حالی که اگر دانشآموز و دانشجوی ما این منطق را درک کنند قشر زیادی آن را خواهند پذیرفت و افراد محدودی هستند که برای دشمن مزدوری میکنند و عموم فرزندان خود ما هستند و ما باید به دل اینها حرف بزنیم که کمتر صورت گرفته است.
امام جمعه زاهدان تصریح کرد: برای مثال حجاب حکم شرعی، قانون و الزام قانونی دارد و باید پیگیری شود اما قبل، هنگام و پس از پیگیری برای اجرای قانون باید کار فرهنگی و اقناع عمومی صورت گیرد و با عقلانیت همراه باشد و در غیر این صورت همان گونه که رضا شاه با زور نتوانست حجاب سر مردم کند با زور هم نمیتوان حجاب سر مردم کرد مگر اینکه خود او آن را بپذیرد و قبول کند.
نماینده ولیفقیه در سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: در اجرای الزام قانونی باید تدبیر به خرج داد و بنده در سالهای گذشته و در اجلاس ائمه جمعه خدمت رئیس جمهور محترم گفتم که اجرای قانون باید از دستگاههای اداری که مامور شما هستند شروع شود و عُرف هر جامعهای است که برای نیروهای خود یک لباس فرم تعیین و آن را الزام قانونی میکنند و بعد سراغ شرکتهای وابسته از جمله، بیمارستانها، شهرداری ها و..بروید و در گام بعد نیز مجوز مجموعههایی که برای کار نیاز به تایید شما دارند را مشروط به رعایت همین نکات ارائه کنید که در چنین شرایطی فضای جامعه تغییر پیدا میکند و بعد با موارد محدودی که دهن کجی میکنند برخورد صورت میگیرد اما متاسفانه این کار را نکردند و در خیابان و پارک شروع به برخورد با بی حجاب کردند و اتفاقاتی هم در پی داشت.
وی افزود: الزام قانونی باید پیگیری شود اما نیازمند تدبیر است و باید به تدریج با منطق و بدون ایجاد درگیری و بدون ایجاد دوقطبی سازی صورت گیرد و قبل، هنگام و پس از آن نیز کار فرهنگی لازم است.
باشگاه خبرنگاران جوان سیستان و بلوچستان زاهدان